Έλεος, δεν είναι όλα θέαμα

Της Μαρίας Κατσουνάκη, από την Καθημερινή

Τελικά, τι είναι η Ειδομένη; Κολαστήριο, βαλτότοπος, λάσπη στην οποία βουλιάζει ο ανθρωπισμός του κ. Τσίπρα, γροθιά στο στομάχι της πολιτισμένης Ευρώπης (όλα αυτά και πολλά άλλα έχουν ειπωθεί κατά καιρούς) ή μια τιμητική εικόνα για την Ελλάδα («όσο κι αν σας φαίνεται περίεργο»), όπως είπε χθες ο υπουργός Πολιτισμού Αριστείδης Μπαλτάς; Βέβαια το ΥΠΠΟ έστειλε διευκρινιστική δήλωση αμέσως μετά τον διαδικτυακό πανικό που ακολούθησε την ιδιότυπη άποψη του κ. Μπαλτά. Η φράση «περί τιμητικής εικόνας» δεν αναιρείται και οι επεξηγήσεις περί «αλληλεγγύης», «δημοκρατίας», «φιλοξενίας», προσφοράς του κόσμου, κ.ο.κ., την αφήνουν ακόμη πιο έκθετη. Οι μεγαλοστομίες από όλες τις πλευρές περισσεύουν. Σαν να έχει αποδυθεί το πολιτικό σύστημα σε έναν άτυπο αγώνα για το ποιος θα χρησιμοποιήσει την πιο εντυπωσιακή έκφραση για την απελπισία, την τραγωδία, το αδιέξοδο.

Η Ειδομένη μετατράπηκε σε προορισμό: φωτορεπόρτερ, κινηματογραφιστές, συνεργεία, ταξιδιώτες, περαστικοί, ακτιβιστές κάθε είδους, εκπρόσωποι της πολιτείας. Και όπως συμβαίνει πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις χάνεται το μέτρο, τροφοδοτώντας την ανισορροπία και τις ακραίες φωνές. Η εικόνα της Ειδομένης δεν χρειάζεται «λεζάντες». Μιλάει από μόνη της. Περιττεύουν οι χαρακτηρισμοί και ασφαλώς οι ολισθηρές προσπάθειες αντιστροφής του κλίματος («τιμητική εικόνα») που πλήττουν περαιτέρω την αδικαιολόγητα αδύναμη κυβερνητική παρουσία. Η κρίση του προσφυγικού δεν επιδέχεται εύκολες ρήσεις και αντιρρήσεις. Το λάθος μόνο μπορεί να αναγνωρίσει κανείς, και μάλιστα εκ των υστέρων. Η Ειδομένη προσφέρεται όμως για φωτογενείς ατραξιόν. Δεν είναι μόνο ο διεθνούς φήμης Κινέζος καλλιτέχνης Αϊ Ουέι Ουέι που αφού «αξιοποίησε» με τον καλύτερο τρόπο τα σωσίβια της Λέσβου (σε εγκατάσταση στο Βερολίνο), μετέφερε στην Ειδομένη τον ακτιβισμό του με ένα πιάνο, στο οποίο έπαιξε υποτυπωδώς και αμήχανα μια νεαρή κοπέλα από τη Συρία, ενώ τη στόχευαν κάμερες και κινητά. Η εποχή και τα γεγονότα δεν ευνοούν τις αποστάσεις. Αν θέλεις να έχεις followers και likes πρέπει να επιτίθεσαι, να κραυγάζεις, να εξαγγέλλεις συμφορές. Η εποχή επιτάσσει εμπλοκή. Όποιος δεν συμπορεύεται με την έξαρση θεωρείται ή αφελής ή αδιάφορος. Όμως ο δημόσιος λόγος και η δημόσια παρουσία (συμπεριλαμβάνονται οι κάθε βεληνεκούς και φύσεως ευαισθητοποιημένοι σταρ – όπως η αναμενόμενη σήμερα το πρωί στη Λέσβο Αντζελίνα Τζολί) έχουν αυξημένη ευθύνη αυτές τις ώρες. Και ο ανθρωπισμός που κάνει υπερβολικό θόρυβο με τις δηλώσεις ή τις επινοήσεις του δεν αφορά ούτε την πολιτική ούτε την τέχνη, αλλά μόνο το θέαμα. Όταν αισθητικοποιείς τον ζόφο δεν τον καθιστάς πιο υποφερτό. Χαϊδεύεις απλώς τη ματαιοδοξία (σου), προσθέτοντας στο βιογραφικό σου δράσεις καλλιτεχνικού εθελοντισμού. Ο ανθρωπισμός δεν μπερδεύεται με τη δημοσιότητα, δεν δανείζεται τους όρους της για να γίνει αρεστός, για να έχει μεγαλύτερη αποδοχή. Δεν απαιτεί από τον δημιουργό, όπως δεν απαιτεί και από τον πολιτικό, να κολυμπήσει στην οδύνη για να κάνει τη δουλειά του.

Στην Ειδομένη οι 14.000 ή 12.000 ή 10.500 πρόσφυγες επιβάλλουν πολυμέτωπους, ευαίσθητους και προσεκτικούς χειρισμούς. Λύση δεν είναι οι φαβέλες όπως δεν είναι και η δημιουργία hotspot στην περιοχή. Η μεταξύ των δύο άκρων πορεία προϋποθέτει συλλογικότητα, συντονισμό, διακρατικές συμφωνίες και, εν τω μεταξύ, μεγάλη κοινωνική ανοχή, κατανόηση και προσφορά. Τι «αντέχεται» και τι «δεν αντέχεται», τι είναι «αδιανόητο» και τι «απάνθρωπο», επαναπροσδιορίζεται καθημερινά. Μια Ειδομένη σε ευρωπαϊκό έδαφος θα ήταν «αδιανόητη» ακόμη και πριν από ένα χρόνο. Αν αύριο στεγνώσουν οι λάσπες και βελτιωθούν οι καιρικές συνθήκες, ο καταυλισμός θα είναι περισσότερο «ανεκτός». Η πραγματικότητα προπορεύεται ορμητικά, αφήνοντας «αδειανά» κολαστήρια, τιμητικές εικόνες και Αϊ Ουέι Ουέι ατραξιόν.