Μετά το Ιταλικό σοκ

Του Γιώργου Μπράμου, από τη μεταρρύθμιση

Για τα αποτελέσματα των Ιταλικών εκλογών υπάρχουν, στον εγχώριο τύπο, πολλές και διαφορετικές ερμηνείες. Κυριαρχούν, η αποστροφή προς τους δημαγωγούς τύπου Γκρίλλο και Μπερλουσκόνι, ο τρόμος ότι μια χώρα με τόσο εκτόπισμα, πολιτιστικό, οικονομικό, πολιτικό, κινδυνεύει να γίνει ακυβέρνητο καράβι, ο σκεπτικισμός για την αποτελεσματικότητα ηγετών όπως ο Μπερσάνι και ο Μόντι. Διαβάσαμε και ακούσαμε για τον Ιταλό Σεφερλή, για τον "μουντό" ηγέτη της μεταρρυθμιστικής Αριστεράς, τον υποταγμένο στην Μέρκελ "αλεξιπτωτιστή" πρωθυπουργό, για τον έκφυλο και βαθύπλουτο "Καβαλιέρε". Όλες οι αναλύσεις έχουν το ποσοστό τους, στην ερμηνεία του Ιταλικού αινίγματος.

Τα μεγαλύτερα ερωτήματα όμως σχετίζονται με τις καταγωγές αυτού του φοβερού "μπουμ" που συνέβη στην τρίτη δύναμη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι η διάψευση της αυτάρεσκης πεποίθησης για την πολιτικοποιημένη και ορθολογική Ευρώπη; Είναι η επιβεβαίωση της άρνησης του ευρωπαϊκού Νότου να υποταχθεί στην προτεσταντική αυστηρότητα των Βορείων; Είναι η ιδιοτυπία μιας χώρας που αποτέλεσε και αποτελεί ένα εργαστήρι πολιτικών εκπλήξεων; Είναι μια εκδοχή του πολιτικού «λάθους», που, ιστορικά, δικαιούται να κάνει, μια φορά στις τόσες, κάθε λαός, για να μην μοιάζει με τον θεό και προστάτη του, ο οποίος, εξ ορισμού, είναι "αλάνθαστος"; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά -και σε ακόμα περισσότερα- σχετίζονται με οπτικές γωνίες, ιδεολογικές και πολιτικές σιγουριές, ζητούμενα εξουσίας. Ας απαντηθούν ανάλογα.

Πριν απ’ όλα όμως, οι δραματικές εξελίξεις στην Ευρώπη επιβεβαιώνουν την ιστορική πεποίθηση, ότι η "γηραιά ήπειρος" είναι τόπος συγκρούσεων. Στα σύνορα Γερμανίας και Γαλλίας, εκεί, που για εμφανείς λόγους ορίστηκε ως έδρα του Ευρωκοινοβουλίου το Στρασβούργο, έχει χυθεί το αίμα του νεανικού ανθού των δύο πλευρών, εκατοντάδες χιλιάδες Γάλλοι και Γερμανοί στρατιώτες έχασαν την ζωή τους.

Η έννοια μιας Ενωμένης Ευρώπης, οικοδομήθηκε ακριβώς στα ερείπια και τις ανείπωτες τραγωδίες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, θεωρήθηκε υποχρεωτική συνθήκη για να ξεπεραστούν τα σύνδρομα μίσους, ανταγωνισμού, διεκδικήσεων και συμφερόντων που διαπερνούν την ευρωπαϊκή διαδρομή.

Όμως σήμερα, οι νέες γενιές των Ευρωπαίων μοιάζουν να λησμονούν τις αιματηρές μνήμες των παππούδων. Δεν γνωρίσαμε πόλεμο και ο δικός μας θρήνος είναι για τις χαμένες σιγουριές στην παιδεία, στην εργασία, στο κοινωνικό κράτος, σ’ ό,τι, τέλος πάντων, μεταπολεμικά θεωρήθηκε δεδομένο και τελεσίδικα κατακτημένο. Οι περισσότερες απώλειες αφορούν την ευζωία και την κανονικότητα των σύγχρονων κοινωνιών, για πολλά χρόνια αποστρέφαμε το βλέμμα στη σύγχρονη φτώχεια και δυστυχία, τα θεωρούσαμε ιδιοτυπίες και μοίρα τού, λεγόμενου, τρίτου κόσμου. Η απανθρωπιά της Ευρώπης είχε θύματα τους κολασμένους που έφταναν με κύματα μετανάστευσης στον νότο της, στην Ιταλία, την Ισπανία, την Γαλλία και βέβαια στην Ελλάδα. Όλοι αυτοί, αν δεν δούλευαν με μαύρα μεροκάματα στα ευρωπαϊκά χωράφια, αντιμετώπιζαν την βαρβαρότητα νεοναζιστικών συμμοριών και ήταν, για πάντα, εξόριστοι από οποιαδήποτε μορφή κοινωνικής προστασίας και ανθρώπινης αλληλεγγύης. Όμως ήρθαν οι σημερινοί καιροί και στις πόλεις μας, δεν είναι μόνο οι ξένοι φτωχοδιάβολοι, να μουτζουρώνουν τις εικόνες της ευζωίας και της τάξης. Χιλιάδες άνθρωποι είδαν την ζωή τους να γίνεται συντρίμμια κι έχουν μπει στο περιθώριο, αδυνατώντας να καλύψουν στοιχειώδεις ανάγκες της καθημερινής επιβίωσης, το φαγητό και την στέγη τους.

Το συνολικό έλλειμμα μνήμης της Ευρώπης, στοιχίζει πια στα "αμαρτωλά αδέλφια" του Νότου, την απαξίωση του πλούσιου Βορρά. Μια νέα και ταυτόχρονα τόσο παλιά μορφή ρατσισμού, διαιρεί την Ευρώπη οριζόντια. Η προκατάληψη της Λομβαρδίας ότι η Αφρική αρχίζει λίγο κάτω από την Φλωρεντία, επανέρχεται όχι μόνο ως ανεκδοτολογική εκδοχή, αλλά ως αποτρόπαια κυριολεξία. Η σημερινή Ευρώπη ξεχνά ότι η ενοποίησή της δεν είναι μόνο οικονομικό μέγεθος, αλλά κυρίως πολιτιστική και πολιτική της υποχρέωση. Ξεκίνησε όταν οι λυτρωμένοι από τον ναζισμό λαοί της, διαδήλωναν στις πλατείες, το μεγαλύτερο όνειρό τους. Όχι πια πόλεμος. Ο αντιφασισμός και ο αντιναζισμός ένωσε και ζέστανε τους ευρωπαϊκούς λαούς, πολύ πριν το κοινό νόμισμα να θεωρηθεί, μονοσήμαντα και σχηματικά, το όχημα για την ενοποίηση της γηραιάς ηπείρου.
Η μία πλευρά αυτής της αμνησίας, είναι η ανάδειξη του νεοναζισμού. Υπάρχει όμως και μια άλλη, εξίσου κρίσιμη. Είναι τα κινήματα αποπολιτικοποίησης που αρνούνται την Δημοκρατία, είτε ως "αστική", είτε ως ανάπηρη.

Ο Γκρίλο μιλάει στην βάση μιας τραγικής διαπίστωσης. Πρόκειται για την καθυστέρηση, την ανατροπή, ακόμα και την ήττα δημοκρατικών θεσμών που η οικονομική κρίση έχει επιβάλει στους λαούς της Ευρώπης. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται διάφορα άλλα κινήματα διαμαρτυρίας, που κατάγονται είτε από την δογματική και καθυστερημένη Αριστερά, είτε από την εθνικιστική και ρατσιστική Δεξιά. Είναι μια αδιανόητη "συνάντηση", χαρακτηριστική των αντιφάσεων και της σύγχυσης που κυριαρχεί στην σημερινή αμνήμονα Ευρώπη.
Όλα αυτά επιδεινώνονται από μια γενιά νέων ευρωπαίων πολιτικών που μοιάζουν σαν να έχουν χάσει, να μην καταλαβαίνουν το βάρος της ιστορίας. Τι εννοώ; Όταν η εθνική κυριαρχία, εξευτελίζεται από τον οικονομικό εκβιασμό των πλουσίων, όταν η Αντίσταση θεωρείται ταυτόσημη με την ανυπακοή και τον τσαμπουκά, όταν το μεγαλύτερο πρόβλημα, που είναι η ανεργία, σχολιάζεται σαν να είναι δακρύβρεκτο σίριαλ και όχι δράμα επιβίωσης, τότε, άνετα και αγέρωχα, πολιτικοί, όπως ο υποψήφιος των Σοσιαλδημοκρατών για την Καγκελαρία, μπορεί να μιλάει για Ιταλούς "κλόουν". Και Ολλανδοί, Φιλανδοί και γενικά, βόρειοι συνάδελφοί του, μπορούν να κουνάνε το δάκτυλο της αυστηρότητας μπροστά στα μούτρα των νοτίων.

Αν πάμε έτσι, αν αγνοήσουμε, για λόγους στενά οικονομικούς και συμφέροντος, τα μεγάλα ιστορικά διδάγματα της συγκρουσιακής Ευρώπης, κανένα ευρώ, καμιά νομισματική ένωση δεν μπορεί να αποτρέψει την διάλυση και την καταστροφή.